Gdy widzę tęczę na niebie, od razu się uśmiecham, bo ten wielobarwny łuk, łączący niebo i ziemię, kojarzy mi się z nadzieją. Sądzę, że nie tylko we mnie tęcza wywołuje pozytywne skojarzenia i emocje, skoro gdy tylko pojawi się na niebie, automatycznie pojawia się w mediach społecznościowych. Uważam, że tęcza to nie tylko ciekawe zjawisko, ale również interesujący symbol.
Bo symbole są ważne
Fascynują mnie symbole i ich znaczenia. Gdy dostrzegam symbol w tekście, uwielbiam obserwować, jakie znaczenia wnosi, jak wpływa na przesłanie całości. Ponadto widzę, że symbole towarzyszą nam na każdym rogu, a ich znajomość pozwala lepiej zrozumieć otaczającą rzeczywistość. To właśnie poprzez symbole (błyskawica, parasolka, wieszak) uczestniczki i uczestnicy czarnych spacerów wyrażali swój gniew, niezgodę na zaistniałą sytuację, a także przywoływali fragmenty historii, emocje, które stoją za konkretnymi znakami. Jeśli mówi się, że jeden obraz wart jest więcej niż tysiąc słów, to samo, moim zdaniem, można powiedzieć o symbolach.
Widzę też jak symbol, którym jest tęcza, może łączyć ludzi i ich dzielić. Obrażać, stanowić znak zagrożenia. Przez użycie go w konkretnym kontekście można trafić przed sąd – jak Elżbieta Podleśna, która stworzyła wizerunek Maryi z tęczową aureolą. Czy słusznie? Czy rzeczywiście symbol tęczy można uznać za obraźliwy? Sądzę, że warto zacząć od przejrzenia znaczeń tego symbolu.
Tęcza w Biblii
Tęcza w Biblii po raz pierwszy pojawia się w Księdze Rodzaju, gdzie oznacza ustanowienie nowego związku między ludźmi i Bogiem, ewidentny symbol bożego miłosierdzia, pokoju; znak przymierza, które Stwórca zawiera z ludźmi:
12 Po czym Bóg dodał: «A to jest znak przymierza, które ja zawieram z wami i każdą istotą żywą, jaka jest z wami, na wieczne czasy: 13 Łuk mój kładę na obłoki, aby był znakiem przymierza między Mną a ziemią. 14 A gdy rozciągnę obłoki nad ziemią i gdy ukaże się ten łuk na obłokach, 15 wtedy wspomnę na moje przymierze, które zawarłem z wami i z wszelką istotą żywą, z każdym człowiekiem; i nie będzie już nigdy wód potopu na zniszczenie żadnego jestestwa. 16 Gdy zatem będzie ten łuk na obłokach, patrząc na niego, wspomnę na przymierze wieczne między mną a wszelką istotą żyjącą w każdym ciele, które jest na ziemi». (Rdz 9, 12-16)
Apokalipsa
Jeżeli na początku historii biblijnej Bóg zawiera przymierze z ludźmi, w jej zakończeniu, czyli w Apokalipsie według świętego Jana przypomina o nim poprzez anioła z tęczą nad głową:
I ujrzałem innego potężnego anioła,
zstępującego z nieba,
obleczonego w obłok,
tęcza była nad jego głową,
a oblicze jego było jak słońce,
a nogi jego jak słupy ogniste,
i w prawej ręce miał otwartą książeczkę. (Ap 10, 1)
I jeszcze jeden cytat z Apokalipsy – opis boskiego tronu otoczonego tęczą:
A Zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisu i do krwawnika,
a tęcza dokoła tronu – podobna z wyglądu do szmaragdu. (Ap 4,3)
Tęcza w sztuce sakralnej
Łatwo się domyślić, że skoro jest tęcza pojawia się w Biblii, znalazła też swoje miejsce w sztuce sakralnej. Nie podejmuje się w tym artykule prześledzić wszystkich tęczowych motywów obecnych na obrazach, witrażach itd. Przypomnę dwa.
Pierwszym z nich jest obraz Memlinga Sąd ostateczny, na którym Jezus siedzi na tęczowym łuku.
Drugi – bardziej współczesny – to Matka Boska w tęczy. „Obraz powstał w 1961 r. i został namalowany przez brata Felicissimusa Marię Sztyka. Do tworzenia zachęcał go sam o. Maksymilian Maria Kolbe”1.
Tęcza – inne znaczenia
Oczywiście tęcza nie jest symbolem zarezerwowanym
wyłącznie dla chrześcijaństwa. Leksykon
symboli Hardera wskazuje, że:
– według tradycji talmudycznej tęcza powstała wieczorem szóstego dnia
stworzenia.
– w mitologii indyjskiej to łuk Indry.
– dla starożytnych Greków stanowiła drogę Irys miedzy niebiosami a ziemią.
– w Chinach to pęknięcie w sklepieniu niebiskim.
– w mitologii nordyckiej jest połączeniem pomiędzy siedzibą bogów (Asgardem) a
ziemią (Midgardem).
– w mitologii słowiańskiej dusze zmarłych mogły stać się nieprzyjaznymi
duchami, gdy wchłonie je tęcza będąca żmijem wypijającym wody z rzek i jezior3.
W kulturze współczesnej również się pojawia poza symboliką sakralną. „W Ameryce Południowej tęczowa flaga wykorzystywana jest w Peru, Ekwadorze i Boliwii jako symbol Imperium Inków. Od lat 70. jest to oficjalna flaga miasta Cuzco w Peru. Od 1925 r. była symbolem międzynarodowego ruchu spółdzielczego (na pewne modyfikacje zdecydowano się dopiero w 2001 r.). Tęczę znajdziemy na flagach organizacji buddyjskich, żydowskich, a nawet wśród wysuniętych w 1919 r. propozycji flagi Armenii. (…)Tęczowa flaga jako symbol ruchu LGBTQ powstała w 1978 r. Jej twórcą był Gilbert Baker, były żołnierz, który sam nauczył się szyć i występował jako drag queen”2.
Tęcza to różnorodność
To, co teraz napiszę, jest pewną oczywistością. Otóż, gdy patrzę na tęczę, widzę połączenie kolorów, które tworzą całość. Nie ma tylko czerwonej czy tylko niebieskiej tęczy. Ponadto, gdy śledzę symbolikę tęczy, widzę, że łączy ona różne kultury. Pojawia się w Biblii, mitologii indyjskiej, nordyckiej. I jako taka, tęcza staje się dla mnie symbolem różnorodności świata, w którym jest miejsce na wiele kultur, wierzeń, kolorów. I na tej różnorodności, między innymi, opiera się piękno świata. Może właśnie czas to zaakceptować? Nie wszystko musie mi się podobać, nie ze wszystkim muszę się zgadzać, ale może skoro zachwyca nas połączenie kolorów w tęczy, możemy docenić to, że jako ludzie biologicznie, psychologicznie i kulturowo jesteśmy różni?
Co o tym myślisz?
1. https://kultura.wiara.pl/doc/1019172.Maryja-w-teczy (online 20.01.2021)
2. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ludzieistyle/1792466,1,jak-to-sie-stalo-ze-tecza-jest-symbolem-ruchu-lgbtq.read (online 20.01.2021)
3. Leksykon symboli, przeł. J. Prokopiuk, red. L. Robakiewicz, Warszawa 2009, s. 304-305.
Dodatkowe źródła:
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003
Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym, Warszawa 2003.